|
Naamloos Normale pagina
Van kermis tot markt
Wat hebben de kermis en de markt gemeen? Een heleboel! De kermis
is een onderdeel van een oude feestelijke cultuur van Nederland.
Het woord kermis is ontstaan uit het woord Kerckmisse. De
kermissen zijn al vele eeuwen oud, ook de kermis kreeg vaak de
naam van de heilige en meestal vielen deze dagen samen als het om
een groot feest ging. Aan de kermis was ook vaak een vrije markt
gebonden en was het de ideale markt om inkopen te doen zoals een
winkelcentrum deze functie nu uitoefent. De kermis en bijkomstige
evenementen duurde soms tot wel enkele weken.Veel handelaren
bezochten grootse middeleeuwse evenementen. Ook vanuit het
buitenland was veel belangstelling, van zowel de handelaren als
de “toeristen”. De kermis van toen was van een geheel
ander volksvermaak. Een combinatie van markt, kermis en circus!
Kop van Jut
Kermis was altijd een belangrijke onderbreking in de sleur van
het dagelijkse leven. De kermis van nu lijkt dan ook niet meer op
de kermis van vroeger. Tegenwoordig is de kermis een mechanische
speeltuin. Bezoekers zijn snel uitgekeken; ze hebben het allemaal
al eens eerder gezien en gedaan in pretparken.
Honderd jaar geleden waren onze voorouders al zeer verguld met de
eretekenen, die de exploitant van de Kop van Jut hen op de borst
speldde, wanneer zij met veel krachtpatserij erin geslaagd waren
om de bel boven in het wankele bouwwerk te laten horen. Deze
attractie verscheen pas op de kermis aan het eind van de 18e eeuw
en was bedacht door een slimme kermisexploitant. Het volk kon het
namelijk maar moeilijk verkroppen, dat de Haagse moordenaar Jut
zijn doodstraf ontlopen was, doordat deze een paar jaar eerder
afgeschaft was.
Carroussel
In deze tijd verschenen ook de grote carrousels, vele van
Belgische oorsprong. Namen als Janvier en De Wolff, Tewe enz.
spreken nog altijd sterk tot de verbeelding. Naast deze
attracties boden draaiorgels, poffertjes-, oliebollen- en
wafelkramen, worstelaars, het vlooientheater en het Theatre des
variété (waarin men zich kon vergapen aan de dikke dame met de
baard of aan het slangenmens) onze grootouders het nodige vertier.
Tijdens deze feesten hield men een jaarmarkt, waar de Hollands
graven al in de 12e en 13e eeuw het recht voor verleend hadden.
Op deze jaarmarkten verkochten de kramers allerlei voorwerpen,
waaronder snuisterijen voor de vrouwen en gereedschappen voor de
mannen. De winkelstand was in die dagen wel zeer bescheiden van
omvang en daardoor moest dikwijls tot de jaarmarkt worden gewacht,
alvorens men zich een bepaald artikel kon aanschaffen.
Kwakzalver
Zo'n jaarmarkt had ook aantrekkingskracht voor personen van
bedenkelijk allooi. Kwakzalvers probeerden de bezoekers bij de
neus te nemen door hen middelen tegen allerlei kwalen aan te
smeren. Ten overstaande van vriend en vijand verloste hij een
ieder van zijn of haar ontstoken tanden en kiezen en zo
veranderde in de loop van de geschiedenis steeds meer het
karakter van de jaarmarkt. Meer en meer werd het een gelegenheid
voor volksvermaak.
Behalve zich vergapen aan wonderdokters, kon men zich te goed
doen aan drank en eten. Marktkruis
De kermis en jaarmarkt waren samengevoegd. Ook de aanvoer van vee
was belangrijk voor de handel dus gemakshalve kwam er bij de
kermis en jaarmarkt ook nog eens een veemarkt: paarden, koeien,
geiten, varkens, klein pluimvee en aanverwante zaken. Met de
inkopen moest je wel oppassen en de kwakzalverij was druk doende
slag te slaan op de kermis en vrije markten. Voor veel markten
gold destijds het marktkruis, een ieder welke schulden hadden of
gezocht werd door het gezag, kon rekenen op een tijdelijke
clementie als men zich tussen de marktkruizen bevond.
De kruizen werden geplaatst door de landsheer of aanverwant gezag.
Het gezag kwam wel even geld ophalen voor de huur van de plek,
kraam of stalling van de dieren. De kerk had grote invloed op de
kermis en paarden- en jaarmarkt, men sprak in de kerk van een
losbandig geheel als er een kermis werd gehouden. De kermis was
een slecht volksvermaak, het bracht de bevolking tot
bandeloosheid, onzedelijkheid, verkwisting, ongewenste
samenscholing en verarming van het volk. Het had niet veel met de
Kerkmisse te maken en bracht vreemd en besmet volk naar de
omgeving. De bezoeker welke in bezit waren van de pest of tyfus
konden geen toegang krijgen tot en binnen de stadspoorten, maar
soms brak er toch besmetting uit onder de bevolking en juist de
kermis was een bron van ziekmakende bacteriën.
Nu ging het er vroeger qua hygiëne niet echt goed aan toe,
vooral ongecontroleerd eten en drinken vonden de weg naar de
bezoekers waarbij vermeld mag worden dat er nog geen koeling was.
Toch profiteerde ook de kerk zowel financieel als geestelijk en
vloeide het geld de kerkkas in. De kermis vermaak van toen is
geheel uitgestorven en heeft plaats gemaakt voor een nieuwere
elektrische vorm van vermaak doch zijn er herkenbare elementen
terug te vinden in de attracties die herinneringen terugbrengt
van een ver verleden.Bont gezelschap
De dikke dame, de hond met de twee koppen, het in stukken zagen
van een mens, de Egyptenaar die op een spijkerbed ging liggen, de
kleurling uit een ver land, de boeienkoning, de toverlantaarns,
de berentemmer, de waarzegster en zelfs de boxtent voor een
robbertje vechten is niet meer. Het mannetje met op zijn buik een
handdraaiorgeltje en het dansende aapje op zijn schouder is er
ook niet meer en de kwakzalver die zijn Chinese slangenolie
verkocht die overal goed voor was vind je er zeker niet meer
terug. Zijn product was goed voor het poetsen van zilver en het
verwijderen van vetvlekken, tevens kon men het gebruiken voor de
hik, slechte ogen, reumatiek en het hielp voor het zuiveren van
het bloed...
Soms had het gezag de handen vol en was het wapengekletter niet
van de lucht! Veel "oud zeer" werd ook nog eens op zo'n
groot evenement beslecht! Het kon al de bijkomstigheden in de
vroegere eeuwen van de volksvreugde bij de kermis en jaarmarkt
gangers niet drukken.
Kermis past zich aan
In Nederland zijn nog veel kermissen te vinden. Vooral in het
zuiden van het land is dit nog een groots volksvermaak en zijn in
sommige steden meer dan 120 kermisattracties aanwezig.
Ook in de wat kleinere steden in het noord oosten van het land
zijn nog leuke kermissen te bezoeken. Deze kermissen zijn dan wel
van een kleinere omvang, maar wel vol van oude nostalgie en
probeert men de oude tijd te evenaren zodat men nog wel eens in
de mallemolen kan rond slingeren. Touwtje trekken, ballen smijten,
buks schieten, de reuze rad, de achtbaan, het spookhuis, de
draaimolen, bots autootjes of de grijpkraan.
Ook voor het eten van oliebollen, een suikerspin of een zuurstok
in alle vormen en maten is de kermis de ideale plek om te
verblijven. De kermis is erg flexibel en past in de stad, het
dorp of op het platteland. Vroeger werd de kermis zelfs op het
bevroren ijs gehouden maar waren de attracties vanzelfsprekend
lichter als nu. Nu vindt men vaak bij een jaarmarkt een kermis of
visa versa. Het is een samenkomen van de bevolking voor plezier
en vertier, al eeuwen lang. De kermis past zich gewoon aan, wie
weet wat voor een attracties er over tientallen jaren weer
bijgevoegd gaan worden en spreekt men dan over een nostalgische
draaimolen en vliegt men dan over de kermis? Stuk voor stuk zijn
alle attracties onderdelen van de gezelligheid en sfeer die de
kermis heeft behouden.Circus
De vroeger Kerckmis was ook een voorloper van de huidige
circussen. Acrobaten, jongleurs, magiers, al die acts waren al
eeuwenlang als losse attracties te vinden op de Kerckmissen. Zo'n
200 jaar geleden kwamen mensen op het idee om diverse artiesten
in een voorstelling te verzamelen. Circusvoorstellingen vonden in
de negentiende eeuw plaats in houten barakken op de kermis. De
Nederlandse circussen van Mozes Blanus en Lion Dassie
exploiteerden later het eerste vaste circusgebouw. Blanus,
directeur van een paardenspel, stond op de kermis naast een
concurrent en de strijd om het publiek barstte in volle hevigheid
los. De concurrent van Blanus, een Hagenaar kreeg op 't laatst
geen publiek meer en sloot vóór de kermis uit was. Stralend van
rechtmatige vreugde en trots hield Blanus een lange, wèl
doordachte rede en - toonde den volke ten slotte een groote natte
rijtuigspons, die hij met beide handen uitkneep, zodat het water
er aan alle kanten krachtig uitspoot. Triomfantelijk riep hij uit:
Geacht publiek - let op astublief, dit is de zuivere beeltenis
van de positie van 't geval. Zóó geweldig als 't nou uit deze
spons uitloopt, zóó loopt 't in mijn circus in! En daarna de
uitgeknepen spons omhoog houdend: - D'r is geen druppeltje meer
in - zóó is 't nou bij mijn buurman de Hagenaar - hij is op de
flacon.... God is rechtvaardig! Het Amsterdamsche publiek begreep
dat dadelijk en jaren lang bleef “het is de spons van Blanus”
een gevleugeld woord’.
Meer weten over Kermis? Kijk op Kermis.nl
Meer weten over Circussen, zie www.circusweb.nl
|
|
